Blog

6 października, 2025

Jesień oczami dziecka: dlaczego ‘Pani Jesień’ może szkodzić najmłodszym?

„Pani Jesień” w praktyce Montessori — czy personifikacja pory roku pomaga dzieciom poznawać świat?

Jesień to pora roku pełna barw, zapachów i zmian, które dzieci obserwują z zaciekawieniem. W wielu placówkach edukacyjnych pojawia się „Pani Jesień” — postać ubrana w liście, przynosząca kasztany i opowiadająca o zmianach w przyrodzie. Ale czy taka personifikacja wspiera rozwój dziecka? A może lepiej postawić na konkret, zgodnie z filozofią Montessori?

W tym artykule przyglądamy się obu podejściom — personifikacji i metodzie Montessori — analizując ich wpływ na poznawanie świata przez najmłodszych. Podpowiadamy też, jak zaplanować jesienne aktywności w żłobku, przedszkolu i w domu.

Rozwój poznawczy: co mówią badania o myśleniu małych dzieci?

Dzieci w wieku 0–6 lat przeważnie funkcjonują na poziomie myślenia konkretnego — uczą się przez zmysły, manipulację przedmiotami i bezpośrednie doświadczenia. WHO i partnerzy w ramach programu „Nurturing Care” podkreślają, że wczesne lata życia to krytyczny okres dla wspierania rozwoju poprzez responsywne relacje i stymulację sensomotoryczną.

Dlatego zajęcia powinny opierać się o realne obserwacje: liście, owoce, zmiany pogody czy migrację ptaków. To właśnie kontakt z rzeczywistością — nie abstrakcyjne opowieści — buduje fundamenty myślenia przyczynowo-skutkowego i rozumienia świata.

UNICEF oraz badania OECD przypominają dodatkowo, że jakość interakcji dorosły–dziecko (mówienie, wspólne obserwowanie, zadawanie pytań) jest silnym predyktorem gotowości szkolnej i późniejszego rozwoju. W Polsce raporty statystyczne pokazują też duże zróżnicowanie w dostępie do opieki nad najmłodszymi — co wpływa na możliwości prowadzenia wysokiej jakości zajęć w różnych placówkach.

Montessori a personifikacja: zderzenie zasad

Montessori: co jest kluczowe?

Materiały oparte na rzeczywistości (prawdziwe liście, kasztany, owoce)
Praca indywidualna i obserwacja tempa każdego dziecka
Nauczanie przez zmysły i manipulację, nie przez abstrakcyjne opisy

Ważne: u dzieci w wieku 0–6 lat nie należy wprowadzać personifikacji typu „Pani Jesień” jako głównego elementu zajęć. W tym okresie dzieci funkcjonują na poziomie myślenia konkretnego — potrzebują realnych bodźców, a nie symbolicznych postaci. WHO podkreśla, że to czas intensywnego rozwoju sensomotorycznego, który najlepiej wspiera kontakt z rzeczywistością: liśćmi, owocami, zmianami pogody.

Personifikacja: zalety i pułapki

Zalety: może angażować wyobraźnię starszych przedszkolaków, ułatwia wejście w temat, wspiera zabawę symboliczną

Pułapki: u młodszych dzieci może prowadzić do nieporozumień („gdzie jest Pani Jesień?”), odciąga uwagę od konkretnych obserwacji przyrody

Wniosek praktyczny: personifikacja może być użyteczna jako wprowadzenie narracyjne dla dzieci powyżej 6. roku życia, ale nie powinna być stosowana w pracy z dziećmi poniżej tego wieku. W środowisku Montessori traktujmy „Panią Jesień” jako inspirację do aktywności, a nie jako główny sposób nauczania.

Jak to zrobić dobrze? Konkretne propozycje zajęć

Dla dzieci żłobkowych (0–3 lata)

Koszyk jesieni: codzienny „skład” z liści, żołędzi, kasztanów. Dzieci dotykają, wąchają, przesypują, układają. Cel: zmysłowe poznanie zmian sezonowych
Spacer sensoryczny: krótkie wyjście (10–15 min) — skupiamy się na dotyku (chłodne powietrze, suchy liść), dźwiękach (szum liści, stukot kasztanów) Przykład: każde dziecko przynosi „skarb” do koszyka — opiekun nazywa przedmiot i zachęca do dotykania
Rytuał powitania dnia: dziecko wybiera liść z koszyka i mówi jedno słowo (np. „czerwony”, „miękki”, „duży”) Cel: budowanie słownictwa i uważności

Dla przedszkolaków 3–6 lat

Karty sortowania: przygotuj karty z liśćmi/owocami do sortowania według koloru, wielkości, tekstury. Dzieci pracują samodzielnie lub w parach
Stacja pogody: codzienne mierzenie temperatury, zaznaczanie pogody w kalendarzu, obserwacja zmian Cel: rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego i wstęp do naukowego podejścia
Spacer badawczy: dzieci zbierają liście, porównują ich kształty, kolory, faktury Zadanie: ułóż liście od najmniejszego do największego, nazwij kolory, opisz dotyk

Przykłady z życia codziennego

Przy przebieraniu: pokazujemy, dlaczego cieplej się ubrać — porównujemy materiały, pytamy „czy ten sweter jest cieplejszy niż koszulka?”
W kuchni: robimy kompot z jabłek, rozmawiamy o smakach i zapachach — sensoryczne nauczanie przez codzienną czynność
Przy sprzątaniu: zbieranie liści staje się zadaniem matematycznym — „zebraliśmy 12 liści, podzielmy na 3 grupy”

Praktyczne wskazówki dla rodziców

Mów konkretnie: zamiast „Pani Jesień jest smutna”, powiedz „liście opadają, bo temperatura spadła i drzewa oszczędzają energię”
Włącz zmysły: pozwól dziecku dotykać, wąchać, smakować (bezpieczne) — to wspiera trwałe zapamiętywanie
Rytuały domowe: codzienny „koszyk jesieni” przy drzwiach — dziecko może dodawać znaleziska i opowiadać o nich rodzicom
Obserwuj, nie narzucaj: jeśli dziecko pyta „dlaczego liście są żółte?”, wykorzystaj to jako okazję do rozmowy o zmianach w przyrodzie

Podsumowanie

Dzieci uczą się przez zmysły i konkret — to fundament edukacji wczesnodziecięcej
Personifikacja nie powinna być stosowana u dzieci poniżej 6. roku życia
Metoda Montessori wspiera samodzielność, myślenie przyczynowo-skutkowe i kontakt z naturą
Wysoka jakość interakcji dorosły–dziecko to kluczowy czynnik rozwoju — warto zadawać pytania, wspólnie obserwować, rozmawiać
Jesienne aktywności powinny być proste, sensoryczne i dostosowane do wieku dziecka